Trong nuôi trồng thủy sản, thức ăn là yếu tố chiếm tới 60–70% chi phí. Nếu chỉ phụ thuộc vào cám công nghiệp, bà con khó kiểm soát được chất lượng và chi phí thường cao. Giải pháp được nhiều hộ nuôi lựa chọn hiện nay là tự sản xuất cám nổi bằng máy ép cám viên nổi cho cá.
Ưu điểm lớn nhất của cám nổi là giúp người nuôi quan sát dễ dàng lượng ăn của cá, tránh lãng phí, đồng thời giữ chất lượng nước ao ổn định. Nhưng làm thế nào để viên cám nổi lâu, cá ăn hết mà không bị chìm nhanh? Bài viết này sẽ hướng dẫn bà con chi tiết cách phối trộn nguyên liệu, quy trình vận hành máy cũng như công thức tham khảo để áp dụng ngay tại trại nuôi.
1. Nền tảng để viên cám “nổi lâu – khó chìm”
1.1 Tinh bột – “xương sống” tạo nổi
Tinh bột là thành phần quyết định khả năng nở và nổi của viên cám. Khi được gia nhiệt và nén ép trong máy ép cám viên nổi cho cá, tinh bột sẽ hồ hóa, giãn nở, làm mật độ viên giảm → nổi trên mặt nước.
• Công thức chuẩn cần ≥20% tinh bột (ngô, sắn, gạo, lúa mì).
• Ngay cả khi làm cám giàu đạm, vẫn phải duy trì tối thiểu 10% tinh bột để viên có khả năng nổi.
1.2 Dầu/mỡ – ảnh hưởng trực tiếp đến độ nở
Nếu cho quá nhiều dầu trong khối trộn ban đầu, nguyên liệu sẽ trơn, giảm ma sát trong buồng đùn → giảm độ nở, dễ chìm.
Gợi ý: giảm dầu trước ép, phủ dầu (coating) sau khi sấy viên. Như vậy vẫn cung cấp đủ năng lượng mà giữ được độ nổi.
1.3 Chất kết dính (binder) – “khóa hình viên”
Tinh bột hồ hóa vốn đã là chất kết dính tự nhiên. Ngoài ra có thể bổ sung wheat gluten, CMC, alginate… để viên bền nước hơn, đặc biệt cần thiết khi ép cỡ viên nhỏ.
1.4 Độ mịn – độ ẩm – gia nhiệt
• Nghiền mịn nguyên liệu <2–3 mm để phối trộn đồng đều.
• Độ ẩm khối trộn 10–15% giúp tinh bột hồ hóa tốt nhất.
• Có thể ủ ẩm (pre conditioning) 5–10 phút để nước thấm đều trước khi đưa vào buồng ép.
1.5 Mật độ viên (bulk density)
Mục tiêu: viên nổi có mật độ thấp hơn nước. Điều chỉnh bằng tỷ lệ tinh bột, dầu, tốc độ trục vít, cấu hình khuôn và nhiệt độ trong máy.
2. Quy trình chuẩn 8 bước khi ép cám bằng máy ép cám viên nổi cho cá
Để viên cám đạt độ nổi tốt, bền nước và an toàn cho cá, bà con nên tuân thủ quy trình sau:
Bước 1 – Chuẩn bị & nghiền mịn nguyên liệu
Nguyên liệu cần được làm sạch, loại bỏ hạt mốc hoặc hư hỏng. Sau đó đem nghiền qua sàng 2–3 mm để đạt độ mịn đồng đều, giúp phối trộn và hồ hóa tinh bột hiệu quả.
Bước 2 – Phối trộn khô theo công thức
Trộn đều các nhóm nguyên liệu: đạm (bột cá, khô đậu tương…), tinh bột (ngô, gạo, sắn…), vitamin, khoáng và chất kết dính. Đây là nền tảng để tạo độ nổi và dinh dưỡng cân đối.
Bước 3 – Tưới ẩm đúng ngưỡng
Phun sương nước vào hỗn hợp, đảo đều đến khi độ ẩm đạt 10–15%. Kiểm tra bằng cách nắm chặt thấy kết khối nhẹ, thả tay rời vụn, không dính là đạt.
Bước 4 – Tiền xử lý (Pre-conditioning)
Ủ ẩm hỗn hợp 5–10 phút để nước thấm đều. Nếu máy có trục trộn nóng, có thể cài nhiệt và thời gian ở mức vừa đủ để kích hoạt quá trình hồ hóa tinh bột.
Bước 5 – Ép đùn tạo viên nổi
Đưa nguyên liệu vào máy ép cám viên nổi cho cá, giữ cấp liệu đều và tốc độ trục ổn định. Chọn mặt sàng theo cỡ cá: 2,5–4 mm cho cá giống; 4–8 mm cho cá thương phẩm. Viên đạt chuẩn khi nở đều, bề mặt khô ráo.
Bước 6 – Cắt, sấy và làm nguội
Điều chỉnh dao cắt để chiều dài viên bằng 0,8–1,2 lần đường kính. Sau đó sấy viên về độ ẩm khoảng 10% và trải mỏng để nguội hoàn toàn, tránh mốc khi bảo quản.
Bước 7 – Phủ dầu và vi chất
Khi viên đã khô, tiến hành phủ dầu và vitamin tan trong dầu. Có thể sử dụng thùng quay hoặc công nghệ hút chân không để dầu bám đều, viên chắc mà không bị mềm.
Bước 8 – Sàng lọc, kiểm tra
Loại bỏ viên vụn, kiểm tra độ nổi và bền nước. Chỉ khi viên đạt yêu cầu mới tiến hành đóng bao. Thành phẩm cần được bảo quản ở nơi khô, thoáng, tránh nắng trực tiếp.
3. Công thức phối trộn tham khảo ép cám bằng máy ép cám viên nổi cho cá
Mỗi loài cá, mỗi giai đoạn phát triển đều cần tỷ lệ đạm và tinh bột khác nhau. Nguyên tắc chung: giữ đủ đạm để cá tăng trưởng, đồng thời duy trì tinh bột ≥20% để viên cám nổi tốt. Dưới đây là một số công thức bà con có thể tham khảo:
3.1. Công thức cho cá tra
• Công thức A – dễ kiếm, cân đối:
Cám gạo 50% + Bột ngô 25% + Bột cá 15% + Rau xanh 10%.
→ Phù hợp hộ nuôi nhỏ, nguyên liệu phổ biến, dễ ép.
• Công thức B – tận dụng phụ phẩm:
Cám gạo 60% + Phụ phẩm thịt/cá 30% + Rau xanh 10%.
→ Giúp tiết kiệm chi phí, nhưng cần đảm bảo phụ phẩm tươi và nghiền mịn trước khi phối trộn.
• Công thức C – giàu đạm, viên chắc:
Cám gạo 60% + Bột cá 20% + Khô dầu 10% + Rau xanh 10%.
→ Cho viên cám cân bằng dinh dưỡng, thích hợp cá thương phẩm giai đoạn tăng trọng.
• Công thức D/E – điều chỉnh linh hoạt:
Ví dụ: Cá tạp khô 35% + Cám gạo 15% + Bột ngô 19% + Premix 1% + Rau xanh 30%.
Hoặc: Bột cá lạt 25% + Cám gạo 15% + Bột ngô 19% + Premix 1% + Rau xanh 40%.
→ Linh hoạt theo nguồn nguyên liệu sẵn có, vẫn giữ nguyên tắc tinh bột ≥20%.
👉 Mẹo xử lý nhanh:
• Nếu viên còn chìm → tăng tinh bột (ngô, sắn, gạo), giảm dầu trước ép.
• Nếu viên dễ rã → bổ sung binder (gluten, CMC, alginate) và nghiền mịn hơn.
3.2. Công thức cho cá chép giòn (có ủ men)
• Công thức gợi ý: Bột ngô 20% + Khô đậu tương 35–40% + Cám gạo 15–20% + Bột cá hoặc bột thịt phần còn lại.
• Ủ men EM: Trộn 100 kg nguyên liệu với 10 lít EM thứ cấp, ủ 2–3 ngày (tùy nhiệt độ).
→ Giúp viên mềm hơn, tăng độ bền nước và hỗ trợ cá tiêu hóa tốt.
4. Thiết lập & vận hành máy ép cám viên nổi cho cá
Để sản xuất được viên cám nổi bền, không rã nhanh trong nước, người nuôi không chỉ quan tâm đến công thức phối trộn mà còn phải chú ý cách thiết lập và vận hành máy. Một số điểm quan trọng gồm:
1. Kiểm soát độ ẩm đầu vào
Khối trộn đưa vào máy nên đạt 10–15% độ ẩm (tùy loại máy). Đây là mức giúp tinh bột hồ hóa tốt, tạo độ nở, từ đó viên nổi lâu hơn.
2. Điều chỉnh nhiệt và tốc độ trục ép
• Tốc độ trục càng cao, năng lượng cơ học càng lớn, tinh bột càng nở tốt.
• Tuy nhiên, nếu quá cao sẽ khiến tinh bột bị dextrin hóa, viên mềm, dễ hút nước và nhanh rã.
👉 Lời khuyên: tăng tốc độ vừa phải, quan sát bề mặt và độ cứng của viên để điều chỉnh.
3. Lựa chọn mặt sàng và dao cắt
• Chọn mặt sàng phù hợp với giai đoạn nuôi: nhỏ (2,5–4 mm) cho cá giống, lớn (4–8 mm) cho cá thương phẩm.
• Dao cắt phải sắc và cắt vuông góc để viên có mép đẹp, chắc, khó vỡ khi ngâm nước.
4. Cấp liệu ổn định
Nguyên liệu cần được đưa vào đều tay, tránh tình trạng “dồn – ngắt quãng” vì dễ làm viên không đồng đều. Sử dụng phễu nạp hoặc cánh khuấy sẽ giúp cấp liệu ổn định hơn.
5. Sấy và phủ dầu (coating) sau khi ép
• Sau khi cắt, viên cần được sấy về độ ẩm khoảng 10% và làm nguội hoàn toàn để tránh mốc.
• Khi viên đã khô và nguội, mới tiến hành phủ dầu hoặc vitamin tan trong dầu. Sau đó để viên ngấm đều, bề mặt khô ráo rồi mới đóng bao bảo quản.
6. Kiểm tra độ nổi và bền nước
• Test nổi nhanh: thả 100 viên vào xô nước, khuấy nhẹ, sau 15 phút ≥80% viên còn nổi.
• Test bền nước: kiểm tra ở các mốc 30 – 60 – 180 – 360 phút. Viên giữ nguyên hình dạng là đạt.
• Ghi chép mẻ: luôn lưu công thức, độ ẩm, tốc độ, kết quả test để chuẩn hóa.
7. Gợi ý lựa chọn máy theo quy mô chăn nuôi
Không phải hộ nuôi nào cũng cần máy công suất lớn. Tùy vào quy mô trại và sản lượng mong muốn, bà con có thể tham khảo:
Hộ nuôi nhỏ, sản lượng ít
Nếu chỉ cần sản xuất 50–100 kg cám/giờ, bà con có thể chọn loại máy ép cám viên nổi chạy điện 1 pha hoặc dùng đầu nổ xăng/diesel. Ưu điểm là gọn nhẹ, dễ di chuyển, phù hợp hộ gia đình hoặc nuôi cá nhỏ lẻ.
Hộ nuôi nhỏ đến vừa
Những trại quy mô trung bình có thể chọn máy 7,5 kW (380V). Năng suất khoảng 30 – 50 (Kg/giờ), viên đều, ổn định. Đây là dòng máy phổ biến, vừa tiết kiệm điện vừa đáp ứng được nhu cầu lâu dài.
Trang trại vừa đến lớn
Với quy mô lớn, nên chọn máy 15 kW trở lên, có cấp liệu bán tự động hoặc tự động. Năng suất đạt 150–200 kg/giờ, giúp sản xuất liên tục, đáp ứng khối lượng cám cho ao nuôi thương phẩm.
👉 Ngoài ra, nếu bà con muốn tự chế biến thức ăn cho nhiều vật nuôi khác nhau, có thể tham khảo thêm máy ép cám viên cho gà, lợn, chim. Loại này không yêu cầu viên phải nổi nên công thức phối trộn đơn giản hơn, giảm bớt tỷ lệ tinh bột, dễ vận hành và tiết kiệm nguyên liệu.
Kết luận
Sản xuất cám nổi bằng máy ép cám viên nổi cho cá giúp bà con tiết kiệm chi phí, chủ động dinh dưỡng và kiểm soát chất lượng ao nuôi. Chỉ cần đảm bảo tinh bột ≥20%, giảm dầu trước ép, vận hành đúng quy trình và kiểm tra thường xuyên, bà con sẽ có viên cám nổi lâu – cá ăn không bị chìm.
👉 Liên hệ ngay để được tư vấn chọn máy phù hợp và nhận công thức phối trộn chuẩn cho từng loài cá!
Thông tin dịch vụ tư vấn khách hàng:
Công ty CP Đầu Tư Tuấn Tú
Địa chỉ: Số 2, Ngõ 2, Đường Liên Mạc, P. Liên Mạc, Q. Bắc Từ Liêm, Hà Nội
Chi nhánh Miền Nam: 530/2 tỉnh lộ 10, Bình Trị Đông, Quận Bình Tân, TP Hồ Chí Minh.
Hỗ trợ khách hàng: 0945796556 - 0984930099
Email: khomay3a@gmail.com
Fanpage: https://web.facebook.com/Congtycpdaututuantu
Cảm ơn quý khách đã đồng hành cùng chúng tôi!